FA EN

امكان مديريت بهتر مخازن سدها وجود داشت

مصاحبه دكتر كامران امامي (رئيس كارگروه فراگيري مديريت سيلاب در كميته بين‌المللي آبياري و زهكشي (ICID)، مدير عامل شركت مهندسان مشاور كريت‌كارآ) ، روزنامه شرق، شنبه 17 فروردين 1398

لیال مرگن: خبرها حاکي از آن اســت که دریچه ســدها در اســتان هاي درگیر سيلاب تا ثانیه آخر با دخالت استانداران باز نشده تا مخازن آنها براي پذیرش آب اضافي گنجایش داشــته باشد. بسیاري از سدهاي کشور مجهز به سیستم پایــش و مانیتورینگ براي بــروز سيلاب در مواقع اضطراري نیســتند و به همین دلیل، دریچه هاي آنها با احتیاط باز مي شــود و این مسئله آب گرفتگي پایین دســت را به همراه داشته است. تنها اســتاني که مجهز به این سیستم مانیتورینگ است، استان خوزستان با سدهاي متعدد برق آبي است؛ اما وجود این سیســتم در خوزستان نیز نتوانسته است ســدهاي این استان را از دخالت سیاســیون در امان نگه دارد. منابع مطلع مي گوینــد براي جلوگیري از اثرات مخرب سيلاب هفته پیش رو، الزام است دژ خاکي سد سلولي بهمنشیر تخریب شود تا آب از طریق دریچه سد بهمنشیر بدون نیاز به پمپاژ و به صورت ثقلي راهي دریا شــود؛ اما روزنامه هــاي محلي به نقل از کــورش مودت، معاون استاندار و فرماندار ویژه خرمشهر، خبر مي دهند با پیگیري مشترك نمایندگان خرمشــهر و آبادان در مجلس شوراي اسلامي، این دژ خاکي برخلاف نظرات کارشناسي تخریب نخواهد شد. عامر کعبي، نماینده آبادان در مجلس شوراي اسالمي، اگرچه بر پایبندي بر نظرات کارشناسي تأکید مي کند، مي گوید وزارت نیرو تصمیمات غیرکارشناســانه مي گیرد. سيلاب بالا دست به سمت دشت خوزستان در حال حرکت است و ستاد بحراني که در این استان تشکیل شده، دائما شرایط سدهاي خوزستان را رصد کرده و تلاش مي کند با کم کردن حجم آب ورودي به کارون، خســارات ناشي از سيلاب بي سابقه نخستین روزهاي سال جاري را به حداقل برســاند. از ابتداي فروردین ۹۸ ،سيلاب در ۱۵ استان کشــور به ۴۰۰ شهر و روستا خسارت وارد کرده است و هشدارهاي هواشناسي حاکي از آن اســت که بــا موج جدید بارش ها در هفته جــاري و بارش باران روي برف هاي در حال ذوب، در اســتان هاي درگیر سيلاب  شرایط اضطراري داریم. کارشناســان مطلع بر این باورند اگر آب ورودي به کارون خروشان را از طریق دریچه سد بهمنشیر (که تا همین چند هفته قبل مانع ورود آب دریا به این رودخانه مي شد)، به بهمنشیر هدایت کنند، علاوه بر اینکه این آب شیرین بستر رودخانه بهمنشیر را شست وشو مي دهد، حجم آب کارون را کم مي کند تا خســارات کمتري در مسیر این رودخانه به مردم وارد شود؛ اما بر سر راه آب خروجي از دریچه این ســد، یك دژ خاکي وجود دارد که براي تردد مردم از آن اســتفاده مي شود. این دژ خاکي مانعي بر سر عبور آب ورودي به بهمنشیر در صورت افزایش دبي خروجي از دریچه ســد است. منابع مطلع مي گویند این سد خاکي باید برداشته شود؛ اما منابع محلي به نقل از کورش مودت، فرماندار ویژه خرمشهر، از برنداشتن این دژ خاکي با پیگیري نمایندگان آبادان و خرمشهر در مجلس شوراي اسلامي خبر مي دهند. این در حالي است که خوزستان تنها استاني است که مجهز به سیستم مانیتورینگ و پایش شرایط مخازن سدها به صورت پیشــرفته بوده و حال که اطلاعات پایه این پایش براي مدیریت بحران به کار آمده است، نفوذ سیاسیون مانع از اتخاذ تصمیم کارشناسي شده است. عامــر کعبــي، نماینده آبادان در مجلس شــوراي اسلامي، در گفت وگو با «شــرق» درباره دليل مخالفت با برداشــتن دژ خاکي پشــت سد بهمنشیر اعالم مي کند: بهمنشــیر حداکثر ظرفیت صــد مترمکعب بر ثانیه آب را دارد. در حال حاضر که آب با پمپاژ منتقل مي شــود، بهمنشــیر لب به لب آب دارد و اگر دریچه باز شــود، ســطح آب یك متر بالا مي آید و سطح شهر آبادان را آب مي گیرد. او با تأکید بر اینکه به تصمیمات کارشناســي شــوراي تأمین استان و وزارت نیرو احترام مي گذارد، از تصمیمات غیرکارشناســانه در وزارت نیرو نیز گله دارد. کعبي مي گوید: وزارت نیرو تابســتان ســال گذشته به ما اعلام کرد خشك سالي شدید داریم. آب رهاسازي نکردند و بهمنشیر خالي از آب شیرین شــد و آب دریا وارد آن شد و نخلستان ها آسیب دید. اگر امروز تصمیم اشتباه بگیرند، تمام نخلستان ها و خانه هاي مردم از بین مي رود. توزیع نامناسب منابع مالي و استفاده نکردن از سرمایه انساني براي اخذ تصمیم کارشناســي درســت، نیاز به ابزار و امکانات اســت. آیا وزارت نیرو براي تمام سدهاي کشور سیستم مدیریت و پایش را طراحي کرده است؟ مرتضي افتخاري، رئیس مؤسسه تحقیقات آب، در گفت وگو با «شرق» پاسخ به این پرسش را در حیطه وظایف وزارت نیرو اعلام مي کند. منابع مطلع بر این باورند که مخازن بســیاري از ســدهاي کشــور سیستم مانیتورینگ مناســبي ندارند، به همین علت در سيلاب دچار مشکل شده ایم؛ اما افتخــاري در این باره عنوان مي کند: در سيلاب دو فاکتور مؤثر اســت. ما باید در سيلاب‌ها بحث پیشگیري را داشــته باشیم. برنامه پیشگیري تا اندازه زیادي مي تواند سيلاب را کنترل کند. بعد نیازمند برنامه بحران هستیم. برنامه پیشــگیري ما به دلايل مختلف به مشکل مي خورد و تمام موضوع پیشگیري در بحران جمع مي شود. بنابراین در مواقع بروز مشکل، یکباره هم مي خواهیم با بحران مقابله کنیم و هم پیشــگیري انجام دهیم. به گفته رئیس مؤسســه تحقیقات آب در سيلاب دو فاکتور «بزرگي و شدت ســیل» و «آسیب پذیري ما در مقابل ســیل» بســیار مهم اســت. متأســفانه از آنجا که برخي اقدامات نظیر ســاماندهي رودخانه ها را انجام نمي دهیم، آســیب پذیري ما در مقابل هر نوع سیلي بسیار بالاست. او اضافه مي کند: همین دو سال پیش سازمان برنامه و بودجه ردیف اعتباري طرح هشــدار سیل را حذف کرد. در سال هاي خشك سالي لايروبي رودخانه ها به مشکالت مالي برخورد کرد و نقش سازمان برنامه و بودجه در این مسئله بسیار پررنگ بود. با لايروبي نکردن رودخانه ها و سبز شدن درخت در رودخانه میزان آب گذري در رودخانه ها کاهش مي یابد و در مواقع بحراني دچار مشکل مي شویم. افتخاري با تأکید بر نقش مؤثر سدها در کاهش خســارات ســیل، یادآوري مي کند: ما در پیش بیني ها براي امسال اصلا تصور نمي کردیم که بیش از ۵۰ درصد میزان نرمال بارش داشته باشیم. این مســئله را اصلا نمی شــد پیش بیني کرد. او به این پرسش که آیا سیستم مانیتورینگ ما کامل است، این گونه پاسخ مي دهد: سیستم مانیتورینگ ما کامل نیســت. تکمیل این سیســتم ها اعتبارات مي خواهد. ما پول داریم؛ اما توزیع منابع مالي ما درست نیست. منابع مالي خود را باید درست توزیع کنیم. البته تحریم ها هم کمي در فعالیت هاي ما اثر مي گذارد. رئیس مؤسسه تحقیقات آب تأکید مي کند: ما دو اشــکال بزرگ در کشــور داریم که همه مشــکالت ما به این دو نکته باز مي گردد؛ توزیع نامناســب منابع مالي و اســتفاده نکردن از سرمایه هاي انساني. دخالت خیرخواهانه سیاسیون به گفته رئیس مؤسســه تحقیقات آب از منابع مالي خود درست استفاده نمي کنیم و سرمایه هاي انســاني را ندیده مي گیریم؛ اما گویا مشكلات دیگري هم در کشــور وجود دارد. حسن ترابي، عضو هیئت علمي دانشگاه لرستان، با تأکید بر بي سابقه بودن سیل هاي ابتداي سال ۹۸ ،در گفت وگو با «شرق» عنوان مي کند: دخالت برخي سیاسیون سبب شده است که سدها به خوبي مدیریت نشود. براي سد مروك نامه هایي وجود دارد که درباره تخلیه سد هشدار داده شده است. درباره خوزستان هم استاندار در مقابل تخلیه سدها مقاومت کرده است. البته این مقاومت ها به دلیل نداشتن اطلاعات در بخش سیاسي بوده و در واقع افراد انگیزه خیرخواهانه داشته اند. او تأکید مي کند: خود من پیش بیني نمي کردم که با این شــدت سیل بیاید. بارش ها را در هیچ جاي دنیا نمي توان با دقت براي طولاني مدت پیش بیني کرد. به گفته این عضو هیئت علمي دانشگاه لرستان، در حال حاضر حدود شش هزار متر مکعب آب وارد دشت خوزستان مي شود و خروجي این استان حدود ســه هزار متر مکعب به سمت دریا اســت. رودخانه ها کشش آب ورودي را ندارند؛ به همین دلیل این آب وارد دشت سيلابي مي شود. به اعتقاد او رودخانه موجود زنده اســت که نمي توان با لايروبي ظرفیت پذیرش آب در آن را بالا نگه داشــت؛ زیــرا رودخانه بلافاصله بعد از لايروبي، رســوب گذاري مي کند. ترابي همچنین بر این باور اســت که بشــر نمي تواند شرایط رودخانه، سيلاب یا مسیر حرکت ابرها را مدیریت کند. رودخانه ها براي پذیرش ظرفیت سيلاب حداکثر درست نشده اند و به همین خاطر است که آب رودخانه ها در شــرایط سيلاب حداکثر مشابه آنچه امسال رخ داده است، وارد دشت ها مي شــوند. او درباره مقاومت در برابر تخلیه شدن مخازن سدها هم بیان مي کند: شاید اگر من هم در سیستم بودم، به خاطر مشكلات سال گذشته خوزســتان جرئت خالي کردن سد را نداشــتم؛ زیرا ممکن بود با پدیده کم آبي مواجه شــویم. قدرت ریســك از کارشناس گرفته شده اســت. من نمي توانم صد درصد بگویم که سد باید تخلیه شود. متأسفانه کمي دخالت هست؛ ولي آن هم از روي دلســوزي است. این عضو هیئت علمي دانشگاه لرستان تأکید مي کند: باید از سيلاب درس گرفت. متأسفانه در سال هاي خشك سالي همه به حاشــیه رودخانه هجوم آورده اند. در سيلاب اخیر بخش شرقي پلدختر اصلا آسیب ندیده است. درس این سيلاب  آن است که باید توسعه پلدختر در قسمت شرقي آن انجام شود. امکان مدیریت بهتر مخازن سدها وجود داشت کامــران امامي، رئیس کار گــروه رهیافت هاي فراگیر مدیریتي سيلاب در کمیته بین المللي آبیاري و زهکشي (ICID (نیز در گفت وگو با «شرق» درباره مدیریت مخازن سدها عنوان مي کند: مي توانستیم سدها را بهتر مدیریت کنیم؛ اما براي آنکه نظر دقیق در این باره بدهم، نیاز اســت که آمارها را به درســتي بررســي کنم. او تأکید مي کند: باید یك کمیته مســتقل، نحوه مدیریت مخازن ســدها را بررسي کرده و نظر نهایي را اعلام کند. البته اگر سدها نبودند، قطعا خوزســتان زیر آب بود. به گفته امامي ما در زمان وقوع سيلاب واکنشي عمل مي کنیم. در قســمت برنامه ریزي ضعیف هستیم. باید ببینیم کجا دچار سیل گرفتگي مي شــویم. چقدر خسارت هســت و بعد تصمیم بگیریم. اگر مخازن خوب مدیریت نشود و سد تخریب شود، سونامي رخ مي دهد. مسئله یك طرفه نیست. اگر سد را کم تخلیه کنند، ممکن است در زمان بروز سيلاب نتوانند این پدیده را کنترل کنند. اگر سد خراب شــود هم تبعات آن باورنکردني است. او تأکید مي کند: سيلاب مثل سلامت انسان است. در سلامت انسان یك عامل و دو عامل مؤثر نیست. در مدیریت سد هم باید همه عوامل را کنار هم بگذاریم و قضاوت کنیم. این روزها که سيلاب بخش هاي زیادي از کشور را درگیر کرده اســت، دعوا بر سر خوب یا بد بودن سدســازي هم بالا گرفته است؛ اما آنچه کمتر به آن توجه مي شــود، این است که سدي که بد مدیریت شود، همان قدر خطرساز است که سيلاب در بستر اصلي خود.